Wkraczając do Rokuganu, świata znanego z systemu Legenda Pięciu Kręgów, nie można pominąć tematu etykiety ? niezwykle istotnej części życia każdego mieszkańca tej krainy. Niezależnie od stanu społecznego, do którego przynależą, owi mieszkańcy wiedzą, że nawet najdrobniejszą czynność wykonuje się w określony sposób. Nie sposób spisać każdą z tych zasad w jednym miejscu, jednak postaram się przybliżyć część z nich. Graczom zaznajomionym z kulturą Japonii niektóre z nich mogą wydać się znajome, jednak warto pamiętać, że Kraj Kwitnącej Wiśni był jedynie inspiracją przy stworzeniu świata znanego z L5K.
Niebiański Porządek
Według mieszkańców Rokuganu wszystko jest częścią boskiego planu, w którym nawet ludzkość odgrywa pewną rolę. Każdy ma określone przeznaczenie i musi robić co w jego mocy, aby je wypełnić, nawet jeśli niesie to ze sobą cierpienie, ból czy śmierć; nawet jeśli jest to trudna droga, straszniejszy los spotka tych, którzy próbują oszukać przeznaczenie. Wiara w Niebiański Porządek doprowadziła do mocnej hierarchizacji społeczeństwa tej krainy. Jego mieszkańcy mogą być członkami trzech stanów:
– samurajów (tych, którzy walczą),
– wieśniaków (tych, którzy pracują).
– kapłanów i mnichów (tych, którzy się modlą),
Przeznaczenie decyduje o tym, do którego stanu przynależymy, dlatego awans społeczny jest niezwykle rzadki ? to wyjątek potwierdzający regułę.
Hinini, czyli ? nie-ludzie?
Istnieje jeszcze jedna grupa, gromadząca tzw. ?nie-ludzi?, czyli hininów. Zaliczamy do nich:
– przestępców,
– artystów (aktorów, muzyków, gejsze),
– magików (teatralnych i sztukmistrzów),
– szulerów,
– eta (zajmują się oni ?nieczystymi zawodami?, związanymi z dotykaniem zwłok ludzkich i zwierzęcych, np. kuśnierz, grabarz, oprawca).
Są to osoby, które nie mogą liczyć na pomoc Cesarza. Można je bezkarnie zabić, nawet z powodu zwykłej błahostki, ponieważ nie należą do Niebiańskiego Porządku. Warto jednak pamiętać, że zabicie np. czyjejś ulubionej gejszy może być ryzykowne.
Co ciekawsze do tej grupy zalicza się również ninja, oczywiście pod warunkiem, że ktoś wierzy w ich istnienie – oficjalnie bowiem nie ma na nie żadnych dowodów. Jednak samuraj, którego posądzi się o zadawanie się z kimś, kto uchodzi za ninja, traci twarz.
Heimin, czyli ?pół-człowiek?
Heiminów można podzielić na kolejne trzy grupy:
– rolników.
– rzemieślników,
– kupców.
Ostatnia grupa jest najmniej poważana, ponieważ niczego nie tworzy. Sprzedaje wyroby rolników i rzemieślników, co uznaje się za mniejszy wysiłek. Warto jednak pamiętać, że mimo gorszej pozycji społecznej, są to jedni z najbogatszych członków społeczeństwa.
Heiminów również można bezkarnie zabić, jednak aby to uczynić, trzeba mieć ważny powód. Samuraj może to zrobić, gdy członek tej grupy społecznej obrazi go i narazi na utratę honoru.
Samurajowie
Rokugan to kraj, w którym panuje system feudalny, znany nam dzięki naszej średniowiecznej Europie. Warto zatem pamiętać o zależnościach, jakie zachodzą pomiędzy seniorami a wasalami. Zasada ta dotyczy niemalże każdej sfery życia.
Na samym szczycie znajduje się Cesarz, będący seniorem. Jego wasalami są wszyscy członkowie rodów szlacheckich. Niżej ulokowani są wieśniacy, którzy w zamian za ochronę uprawiają ziemię.
Grupa społeczna, jaką tworzą samurajowie, również uległa wewnętrznej hierarchizacji i prezentuje się w następujący sposób:
1. Cesarz,
2. Daimyo Siedmiu Wielkich Klanów,
3. Pozostali daimyo,
4. Lennicy daimyo (tutaj zaliczamy większość bushi – wojowników),
5. Członkowie rodów niewyszkoleni na wojowników,
6. Roninowie.
Tylko tym członkom rokugańskiej społeczności wolno nosić daisho, czyli komplet 2 mieczy: katany i wakizashi, i to właśnie oni podążają drogą związaną z bushido.
Samurajowie to oficjalni przedstawiciele swoich daimyo, którzy z kolei reprezentują samego Cesarza, od którego pochodzą wszelkie prawa. Tym samym daimyo i jego wasale pilnują ich przestrzegania. Dlatego nie wolno kwestionować rozkazów namiestników, ponieważ oznacza to kwestionowanie władzy samego Cesarza.
Shugenja
W Legendzie Pięciu Kręgów Shugenja (kapłana) traktuje się bardzo podobnie jak każdego innego samuraja. Nie są oni przedstawicielami Kami (bogów), lecz tymi, którzy potrafią z nimi rozmawiać. Warto jednak pamiętać, że zazwyczaj traktuje się ich jako świętobliwych mężów, mimo iż pozycję mają równą bushi. Oczywiście, tak jak i wojowników, tak i wśród kapłanów znajdzie się różne osoby zajmujące różne funkcje, przez to i spotykające się z różną opinią i traktowaniem.
Specyficzny status mnichów
Mnisi na wzór Japonii posiadają w L5K dość specyficzną pozycję w społeczeństwie, gdyż nie należą oni do Niebiańskiego Porządku. Można powiedzieć jednak, że ich status znajduje się pomiędzy wieśniakami a samurajami; dlatego też mogą oni swobodnie odzywać się do szlachciców i czynić im uwagi w sposób mniej grzeczny, niż mógłby pozwolić sobie na to inny bushi czy shugenja. Uważa się ich za mędrców i tak też się ich traktuje. Warto zwrócić uwagę na to, iż wielu mnichów było wcześniej samurajami.
Bushido ? Kodeks Wojownika
Bushido, czyli Kodeks Wojownika, to zbiór zasad moralnych dla wszystkich samurajów. Zasady, które rządzą tym światem, zostały ujęte w następujących puntach:
1. Odwaga
Nie można żyć, ukrywając się przed życiem. ? Tao Shinsei
Odwaga to wartość niezwykle ceniona w rokugańskiej społeczności. Warto pamiętać, że saamuraj w każdej chwili jest gotowy oddać życie za swojego daimyo, ponieważ wierzy, że śmierć w obronie pana zapewni mu lepszą pozycję w następnym życiu. Tylko prości ludzie pozwalają sobie na to, by strach zagościł w ich sercach, lecz prawdziwie wzniosła dusza nie lęka się żyć pełnią życia, świadoma swych ograniczeń ? tak jakby każdy dzień miał być ostatnim.
2. Lojalność
Garść złota jest warta tyle co garść pyłu, jeśli porównać ją z bogactwem, którym jest dla samuraja rodzina. ? Tao Shinsei
Samuraj jest lojalny przede wszystkim wobec swojej rodziny oraz swojego daimyo.
3. Szczerość
Sam wypowiadasz każde ze swoich słów. ? Tao Shinsei
Szczerość to wartość rozumiana w świecie Rokuganu w specyficzny sposób. Człowiek szczery wcale nie musi być uczciwy, ma jedynie sprawiać takie wrażenie. Samuraj powinien wręcz kłamać, by chronić honor swojej rodziny. Mieszkańcy Cesarstwa troszczą się o to, co ktoś chce usłyszeć, a nie o samą prawdę. To, co mówi prawdziwy Rokugańczyk, ma wyglądać jak najbardziej szczerze. W niektórych sytuacjach dochodzi nawet do tego, że samuraj prawdomówny to samuraj niehonorowy. Pamiętajmy jednak, że jeśli samuraj złoży obietnicę, z pewnością jej dotrzyma.
4. Idea ?ON?
Człowiek odważny nie ma potrzeby być okrutny. ? Tao Shinsei
Brak uprzejmości oraz szacunku może kosztować kogoś nawet życie. ?ON? czyli ?szacunek? lub ?twarz? to miernik prestiżu. Tracąc ?ON? okrywamy się hańbą. Czasami jest tak wielka, że zmazać może ją jedynie seppuku. Warto wiedzieć, że Rokugańczycy przywiązują ogromną wagę do dyscypliny, a okazywanie emocji może również skutkować utratą twarzy.
5. Samodoskonalenie
Gdy odpoczywasz, twój wróg ćwiczy. ? Tao Shinsei
W każdej możliwej chwili należy dążyć do mistrzostwa we wszystkich dziedzinach życia.
6. Pojedynki
W rokugańskim świecie pojedynki rozgrywane są często, jednak nie wszystkie kończą się rozlewem krwi. Część samurajów uważa nawet, że niepotrzebny rozlew krwi może okryć ich hańbą. Dlatego często w trakcie ich trwania używa się drewnianych mieczy, zwanych bokenami. Taka sytuacja ma miejsce zwłaszcza, gdy walczą ze sobą przyjaciele lub samurajowie z tego samego klanu.
7. Zemsta
Nikt nie zaśnie spokojnie, gdy po ziemi chodzi morderca jego ojca. ? rokugańskie przysłowie
Gdy chcemy dokonać aktu zemsty, powinniśmy udać się do daimyo zabójcy i prosić o pozwolenie. Teoretycznie daimyo może odmówić, jednak oznaczałoby to, że nie wierzy w siły własnych samurajów, i mogłoby wręcz zostać poczytane za objaw tchórzostwa. Gdy akt zemsty rozpocznie się, nie wolno stanąć na drodze człowiekowi, który chce go dokonać ? to jedna z najcięższych zbrodni. Trzeba mieć jednak całkowitą pewność co do tożsamości zabójcy. Śmierć w wyniku zemsty jest godna i nie może zostać pomszczona.
8. Przechwałki
Przechwałki to kolejny ważny element codzienności. Samuraj często przechwala się przed przeciwnikiem, co ma służyć zastraszeniu nieprzyjaciela. Zazwyczaj nie przynosi to większych efektów psychologicznych, jednak w oczach samurajów nawet tak niewielka przewaga pozwala czasem odnieść zwycięstwo. To również sposób wyzwania kogoś na pojedynek; oznacza, że to inni powinni się nas obawiać oraz stanowi znak rozpoznawczy człowieka, wymieniającego swoje zasługi. Przechwałki to również sposób na podnoszenie własnego prestiżu oraz przysparzania honoru rodzinie.
9. Miecze
Miecz nazywany jest duszą samuraja i jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Rokugańczycy wierzą, że jeśli jakiś przedmiot długo znajduje się w czyimś posiadaniu, właściciel odciska na nim duchowe piętno. Dlatego miecz zawiera okruchy życia członków klanu, a brak szacunku wobec niego stanowi obrazę atentatów.
Odwiedzając dom przyjaciela, samuraj zostawia miecz przed wejściem, natomiast u wroga lub nieznajomego ? ma go przy sobie. Po przywitaniu wyjmuje go zza obi i kładzie po swojej lewej (co oznacza brak zaufania lub że jemu nie można ufać) lub prawej (co oznacza zaufanie) stronie, demonstrując tym samym stosunek do gospodarza. Kładąc miecz obok siebie rękojeścią do gospodarza, informujemy, że gardzimy jego umiejętnością fechtunku i nie uważamy go za godnego przeciwnika.
Katanę nosi się za obi, ostrzem w dół. Znieważony samuraj przekręca ją ostrzem w górę.
W tym miejscu warto wspomnieć również o rytuale seppuku, będącym istotnym elementem samurajskich obyczajów. Seppuku to rytuał dowodzący honoru i odwagi w obliczu śmierci i chroni nie tylko honor wojownika, ale również całej jego rodziny. Najsurowszym rodzajem kary jest zabronienie komuś popełnienia seppuku, ponieważ uniemożliwia mu to zmazanie win ? zmusza do życia w hańbie.
Pozycja kobiety
W Rokuganie to stan, z którego pochodzimy, a nie płeć, ma znaczenie. Dlatego kobieta i mężczyzna z tego samego stanu są sobie równi. To otwiera przed przedstawicielkami płci pięknej różne możliwości.
Niewiasta wywodząca się z klasy samurajów, pragnąca podążyć drogą wojownika, może złożyć śluby czystości i zostać samuraj-ko. Traktowana jest wówczas jak każdy samuraj. Jednak w przeciwieństwie do mężczyzny nie może założyć rodziny ani mieć kochanka. Złamanie tej zasady grozi hańbą i zmusza kobietę do wstąpienia do klasztoru.
Inna droga to droga żony. W Rokuganie małżeństwa są aranżowane i często nie mają nic wspólnego z miłością. Jednak żonie każdego samuraja należy się szczególny szacunek. Zgodnie z tradycją to właśnie ona zarządza domem oraz finansami, wypłacając swojemu mężowi należną mu ?pensję?, z którą ten może uczynić, co zechce. To ona wynajmuje robotników i dba o rozrywkę dla gości przebywających pod jej dachem. Obrażenie żony samuraja jest równoznaczne z obrażeniem jego samego.
Zrządzeniem losu kobieta może stać się także gejszą. Jako hinina nie chroni jej prawo, ponieważ nie należy do Niebiańskiego Porządku. Ta niewiasta, pracująca w herbaciarni, zabawia mężczyzn konwersacją, tańcem, śpiewem lub inną dziewięciu sztuk. Nie jest to kobieta lekkich obyczajów, choć często zdarza się, że znajduje sobie protektora w osobie samuraja. Otoczenie wojownika ignoruje jego romanse pod warunkiem zachowania przez niego samego dyskrecji, by nie narażać na szwank honoru żony. Wchodząc do herbaciarni lub ?dzielnicy rozkoszy? każdy samuraj zobowiązany jest do pozostawienia swych mieczy przed wejściem, co ma zapobiec rozlewowi krwi.
Kobiety ścinają włosy jedynie na znak żałoby.
Ubiór
Ubiór świadczy w Rokuganie o przynależności do stanu społecznego i o statusie. Członków klasy wojowników łatwo rozpoznać po kolorach ich oficjalnych strojów. Oto one:
Krab ? niebiesko-szary, czarny, czerwony i brązowy;
Żuraw ? błękitny i srebrny;
Smok ? złoty z ciemno zielonymi akcentami;
Lew ? żółć i brąz z ziemistymi elementami;
Feniks ? czerwony, żółty i pomarańczowy;
Skorpion ? purpurowy i czarny;
Jednorożec ? fioletowy, biały i złoty.
Prezenty
Podczas wręczania prezentów należy pamiętać o kilku ważnych zasadach. Gdy ktoś pragnie ofiarować nam podarunek, należy dwukrotnie odmówić jego przyjęcia. Z kolei ofiarodawca powinien trzykrotnie nalegać na jego przyjęcie. Pamiętajmy, że zbyt szybkie przyjęcie prezentu neguje szczerość intencji obdarowanego i obraża go. Z drugiej strony, jeśli prośba o jego przyjęcie nie zostanie ponowiona, obdarowany ma prawo sądzić, że tak naprawdę nigdy nie miał otrzymać podarunku.
Bardzo istotne jest zrewanżowanie się za otrzymany dar, dlatego jak najszybciej należy odwdzięczyć się ofiarodawcy prezentem o podobnej wartości. Nie powinno się zatem obdarowywać kogoś, jeśli nie będzie on mógł tego uczynić, można go bowiem w ten sposób obrazić.
Pozory i prawda
Jak już wcześniej zostało wspomniane, w Rokuganie ceni się bardziej pozory niż prawdę. Bycie szczerym to oznaka złych manier, a publiczne obnażanie czyichś słabości sprowadza hańbę nie tylko na oskarżonego, ale i na oskarżającego. Z kolei jeśli ktoś potrafi pokazać siebie jako osobę ceniącą busido i pobożną, uważany jest za człowieka honorowego. W Rokuganie prawdę krążącą jako plotkę uznaje się za nieszkodliwe pomówienie.
Kłanianie się i klękanie
Zarówno kłanianie się, jak i klękanie służą powitaniu napotkanej przez nas osoby oraz wyrażeniu jej szacunku. Również tą czynnością rządzi kilka zasad, które należy znać:
– kłaniamy się zawsze członkom tego samego stanu;
– zawsze klękamy przed członkami wyższego stanu;
– gdy kłaniamy się ludziom zajmującym wyższy status (np. swemu ojcu), pochylamy się odrobinę niżej, aby okazać im szacunek;
– samurajowie i eta klękają w ten sam sposób jedynie przed świątyniami Bogini Słońca.
Inne zasady
Na zakończenie warto poznać jeszcze kilka innych zasad, które mogą okazać się pomocne podczas podróży po rokugańskim świecie.
?Czy jadłeś już dzisiaj ryż?? ? to popularne rokugańskie pozdrowienie, zastępujące nasze ?dzień dobry? lub ?cześć?.
Przed wejściem do czyjegoś domu należy zdjąć buty i pozostawić je na ganku.
Wchodząc do gospody lub karczmy mamy obowiązek pozostawić miecz przed wejściem.
Gdy spotkamy się z samurajem zajmującym wyższe miejsce w hierarchii, nie możemy rozpocząć rozmowy, dopóki on nie odezwie się pierwszy.